به گزارش خبرنگار اقتصادی  خبرگزاری تسنیم  انواع نهاده هایی که برای جیره غذایی دام و طیور و آبزیان در کشور مصرف می شود حدود  72 میلیون تن است که سالانه 16 میلیون تن (حداکثر) آن را وارد و مابقی آن را از طرق مختلف مانند کشت، چرا در مراتع و استفاده از بقایای کارخانجات صنایع غذایی تامین می کنیم؛ برای تامین همین کسری از محل واردات با مشکلات زیادی برای تامین ارز مواجه هستیم و منطقی است که برای تامین امنیت غذایی بتوانیم آنها را در داخل کشور تولید و تامین کنیم.

نهاده های دامی که به طور معمول در کشور استفاده می شود از منابع مختلفی شامل دانه ذرت و جو، یونجه و سایر لگومها، سورگم، ذرت علوفه ای، انواع کنجاله، کاه و کلش، سبوس برنج و گندم، مراتع، بقایای زراعت و پسماند کارخانجات صنعتی است که بخشی از آن در داخل کشور و بخشی آن با واردات تامین می شود.

میزان مصرف، تولید و واردات 3 نهاده دامی اصلی کشور چقدر است؟

میزان مصرف نهاده های دامی اصلیدر کشور که بخش مهمی از واردات نهاده هم برای همین محصولات است، یعنی ذرت، 9 میلیون و 200 هزار تن، کنجاله سویا 4 میلیون و 200 هزار تن و جو نیز 6 میلیون 300 هزار تن  است.

البته سایر نهاده های دامی مانند کنجاله کلزا نیز به میزان 200 هزار تن در سال تولید می شود این موارد به غیر از علوفه ها ( خشبی) از عمده نهاده های دامی عمده مصرفی در کشور است.

میزان تولید داخلی سه نهاده دامی اصلیدر  مقایسه با واردات و مصرف خیلی کمتر است، به طوری که سالانه حدود یک میلیون و 200 هزار تن ذرت، حدود 40 هزار تن کنجاله سویا و 3 میلیون و 900 هزار تن جو تولید می شود.

میزان واردات سه نهاده دامی اصلی هم شامل 8 میلیون تا 8 میلیون و 500 هزار تن ذرت، 4 میلیون و 200 هزار تن کنجاله سویا و 2 میلیون و 400 هزار تن جو است.

تولیدات زراعی علوفه هم به شرح جداول ذیل است:

جدول 1- تولید محصولات علوفه ای در سال 1399

نام محصول	تولید (هزار تن)
علوفه های سیلویی	16200
*علوفه های خشبی	6700
دانه ذرت و جو	5000
کاه و کلش	16600
جمع	44500

*علوفه های خشبی شامل: یونجه، شبدر، اسپرس، ماشک ها و خلروسیلویی شامل، سورگوم، ارزن، ذرت سیلویی، چغندر علوفه ای است 

جدول2- مقدار تولید محصولات علوفه ای به تفکیک در سال زراعی 1399

نام محصول	تولید (هزار تن)
جو	3900
ذرت دانه ای	1200
یونجه	6000
سایر لگوم ها (شبدر، اسپرس و ماشک)	700
ذرت علوفه ای	14200
سورگوم و ارزان	1600
سایر (قصیل، چغندر علوفه ای، شلغم علوفه ای، ماش، منداب	1500
کاه و کلش	16600
کل	45700

 * ظرفیت تولید نهاده های دامی در کشور چقدر است؟

فرامک عزیز کریمی مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم اظهار داشت: میزان نیاز به انواع محصولات علوفه ای و خوراک برای جیره غذایی دام و طیور در کشور در حال حاضر حدود 78 میلیون تن است که از منابع مختلف داخلی و خارجی تامین می شود.

وی افزود: این نهاده ها شامل  دانه ذرت و جو، یونجه و سایر لگومها، سورگم و ذرت علوفه ای، انواع کنجاله، کاه و کلش، سبوس برنج و گندم، مراتع، بقایای زراعت و پسماند کارخانجات صنعتی تامین می شود.

وی درباه وضعیت تولید این محصولات در کشور گفت: در زمینه تولید ذرت نیاز کشور بیش از 9 میلیون تن است برای تولید این مقدار نیازمند 1.2 میلیون هکتار زمین زراعی مرغوب و حدود 15 میلیارد متر مکعب آب (حدود یک سوم آب زراعت کشور) آن هم در فصل تابستان هستیم که توان منابع آب کشور پاسخگوی این مقدار نیست.

وی افزود:  بر اساس برنامه توسعه تولید دانه های روغنی در  وزارت جهاد کشاورزی پیش بینی شده که 200 هزار هکتار به زیر کشت دانه سویا برود که از این سطح زیر کشت 500 هزار تن دانه سویا و   400 هزار تن کنجاله سویا در مدت سه سال تولید شود.

این مقام مسئول همچنین درباره  ظرفیت های تولید جو اظهار داشت: در حال حاضر 3.9 میلیون تن تا 4 میلیون تن تولید جو در کشور وجود دارد که 70 درصد نیاز کشور  را تامین می کند.

* 25 درصد به تولید جو در کشور اضافه شد

وی افزود: با توجه افزایش قیمتی که در دو سال اخیر درباره قیمت این محصول رخ داده است خوشبختانه سالانه 500 هزار تن به تولید این محصول اضافه شده و از 3 میلیون تن در سال به 4 میلیون تن ارتقا یافته است. 

* خوداتکایی 90 درصدی در تولید جو با اقتصادی کردن تولید به راحتی دست یافتنی است 

مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: با توجه به اینکه تولید جو زراعت پاییزه به حساب می آید به راحتی می توانیم 90 درصد نیاز کشور را تامین کنیم به شرطی که از لحاظ اقتصادی برای تولید کنندگان به صرفه باشد و قیمت های منطقی برای خرید این محصول در نظر گرفته شود.

وی با بیان اینکه هر کشوری که 75 تا 80 درصد نیاز خود را تامین کند در تولید آن محصول خود اتکا به حساب می رسد گفت:  به راحتی می توانیم تا 90 درصد به خود اتکایی با افزایش تولید کشت دیم برسیم؛ حتی با جایگزینی با بخشی از گندم می توانیم به طور صد در صدی خودکفا شویم؛  البته باید احتیاط کرد که از میزان تولید 13 تا 14 میلیون تن گندم کم نشود و ثابت بماند. 

مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: حدود 14 میلیون تن ذرت علوفه ای و سیلویی که امکان واردات آن نیز میسر نیست به طور 100 درصد در داخل تامین می شود؛ به جز محدودیت آب، توسعه هر زراعت متکی به بازده و سود اقتصادی برای کشاورزان نیز است.

* امکان تولید 30 درصد نهاده های دامی وارداتی در یک سال

مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: چنانچه الزامات طرح کاهش واردات نهاده های، دامی از جمله تامین بذر و تعیین خریدار و کشت قراردادی محصول با قیمت مناسب فراهم شود، می‌توان تا بیش از 30 درصد از واردات را در داخل تامین کنیم در برخی موارد نیز امکان جایگزینی خوراک دام با محصولات دیگر داخلی میسر است که البته این امر نیازمند کار فرهنگ‌سازی و تغییر در الگوی تغذیه دام و طیور است.

وی اظهار داشت: نهاده های دامی دامی مورد نیاز کشور 78 میلیون تن در سال است که از نباتات، بقایای کارخانه ها و مراتع تامین می شود و در نهایت در سال حداکثر 16 میلیون تن وارد می شود.

مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: بخش عمده ای از واردات نهاده های دامی مربوط به ذرت است که با توجه به  اینکه این گیاه  بومی منطقه ما نیست و  محصول آب بری به حساب می آید امکان تولید کامل آن را نداریم اما در جو که دیگر محصول وارداتی است به راحتی می توانیم تا دو سال آینده خود اتکا شویم.

وی در باره میزان امکان خوداتکایی و جایگزینی کنجاله سویا با دیگر کنجاله ها گفت: کنجاله سویا را می توانیم را با کنجاله کلزا، پنبه، آفتابگردان و کنجد جایگزین کنیم زیرا این موارد سازگاری بیشتری با شرایط محیطی ما دارند به طوری که کلزا محصولی پاییزی است و نیاز به اختصاص آب زیادی برای تولید ندارد.

وی اظهار داشت: برنامه پنج ساله ای نیز توسط همکاران ما در بخش دانه های روغنی برای تولید این محصولات در کشور تهیه و تدوین شده و قرار است در تولید روغن از 15 درصد به 50 درصد و در کنجاله از  8 درصد به 36 تا 40 درصد برسیم و مابقی آن نیز با جایگزین ها تامین شود.

وی تاکید کرد : برای تامین کرسی نهاده های دامی در کشور، علاوه جایگزینی در برخی نهاده ها، با تولید خوراک دام در کارخانه های می توانیم  در مصرف نهاده ها صرفه جویی ایجاد کنیم.

وی همچنین تاکید کرد: با تولید مرغ سایز نیز می توانیم میزان بهره وری تولید در کشور را افزایش دهیم و در نتیجه  دان کمتری برای تولید مرغ هزینه کنیم که خود این امر نیز از میزان نیاز کشور به نهاده های دامی را کاهش دهد.

مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: در جیره غذایی به جایی ذرت می توانیم تا بیست درصد محصولات دیگری مانند تریتیکاله، ارژن، سورگورم دانه ای و  جو بدون پوشینه  را جایگزین کنیم که در طرح کاهش نهاده های دامی به صورت یک ساله در حال آماده سازی است و تا 10 روز آینده نهایی می شود.

وی درباره امکان تولید کاملینا در کشور گفت: گیاه روغنی و جدید به حساب می آید در ایران به حسای می آید و جایگاه خود را هنوز پیدا نکرده است به همین منظور در کشور بیشتر روی دانه های روغنی پنبه،سویا و آفتاب گردان برای تولید کنجاله کار می کنیم.

عزیز کریمی گفت: جایگزین ها هم می توانند 500 هزار تن افزایش تولید در سالد داشته باشند و تا در نهایت 60 درصد نیاز کشور به کنجاله را تامین کنیم.

این مقام مسئول در پاسخ به اینکه نهاده های دامی در کدام استانها تولید می شود و آیا ظرفیت های تولید بیشتر مثل زمین و آب در این استانها وجود دارد گفت: سویا در استانهای اردبیل و گلستان و مازندران کشت می‌شود، جو، ذرت و محصولات علوفه ای در همه استانها امکان و سابقه کشت دارند.

وضعیت تامین بذور نهاده های دامی در کشور

عزیز کریمی در باره وضعیت تامین و تولید بذور تولید نهاده های دامی در کشور گفت: 99.4 درصد از بذور غلات، 92 درصد بذر پنبه و دانه های روغنی، 99.8 درصد بذر سیب زمینی و 90 درصد بذر علوفه و حبوبات مصرفی کشاورزان ایران در داخل کشور تولید و مصرف می شود.

وی اضافه کرد: کلیه بذور زراعت های جو ، علوفه و سویا از محل تولید داخل تامین می شود. در کشت ذرت بیش از 90 درصد از بذرهای تولید داخل استفاده شده و تولید داخل کفاف نیاز کشور را می‌دهد.

این مقام مسئول گفت: بذور ذرت خارجی موجود در کشور عمدتا ارقامی با دوره رسیدگی کوتاه تر و با هدف ایجاد تنوع در ارقام با آب مصرفی کمتر به کشور وارد میشود و مورد استفاده کشاورزان قرار می گیرد.

با توجه کاهش کارایی روش‌های سنتی و پیشرفت تکنولوژی در حوزه کشت محصولات کشاورزی، امروزه سعی بر استفاده و بهره وری از سیستم های نوین در کشاورزی می باشد. سیستم های جدید کشت، علاوه بر تولید محصولات با کیفیت ‎تر و بیشتر در یک بازه زمانی کوتاه مدت، نیاز به مصرف آب کمتری داشته که مجموعه این امتیازات و دیگر ویژگی های این روش باعث تمایل به استفاده از این روش به خصوص جهت تولید علوفه هیدروپونیک شده است.

علوفه هیدروپونیک چیست؟

کاهش دسترسی به چراگاه ها واز بین رفتن چراگاه‌ها بر اثر  چرای  متعدد و کمبود آب برای کشت علوفه دامی، تولید علوفه سبز در طول سال  علل خصوص در فصل سرد را با مشکل مواجه می کند. با توجه به آلودگی خاکها و  مقاوم شدن آفت‌های کشاورزی در کشت سنتی می‌توان جلیگذین مناسبی بر ان دانست  تولید علوفه هیدروپونیک روشی مدرن برای تولید علوفه سبز می باشد. علوفه هیدروپونیک یک غذای سالم را برای دام به شمار می رود که از مهمترین مزایای آن رشد بهتر دام ها و رشد سریع محصول می باشد می باشد.

علوفه هیدروپونیک یک خوراک سالم حیوانی است و از بذرهای بدون خاک و با آب کم تولید می شود. روش هیدروپونیک در واقع یک روش پیشرفته باغبانی می باشد.

در سیستم کشت علوفه هیدروپونیک هیچ‌گونه علف هرزی رشد نمی‌کند و گیاهان حاصل از این روش معمولاً سالم‌تر و زودرس ترند و فضای کمتری را اشغال می‌کنند. چون قابلیت کشت طبقاتی را دارد.

اساس سیستم هیدروپونیک آب است، پس این سیستم می‌تواند کاملاً اتوماسیون باشد که قابلیت برنامه ریزی دارند. مزیت اتوماسیون بودن سیستم این است که، اگر باغبان برای مدت زیادی در گلخانه حاضر نبود، گیاه از کمبود آب و مواد غذایی ، تلف نخواهد شد.

کشت هیدروپونیک یک فنّاوری مدرن برای جوانه‌زنی بذر است. که با پیشرفت تکنولوژی به یکی از روش‌های روز دنیا برای تولید علوفه شده است.

تولید علوفه هیدروپونیک در هر فصلی از سال امکان پذیر می باشد و این روش مشکل عدم دسترسی به چراگاه ها در برخی از فصول سال و کمبود آب برای کشت علوفه را برطرف کرده است.

مزایای عتوفه هیدروپونیک

قابلیت هضم بالا: علوفه ای که توسط دستگاه هیدروپونیک تولید شود، برای گوسفندان به راحتی قابل هضم است و به راحتی به مصرف دام  می رسد.

عدم تخریب مراتع : به دلیل کشت بدون خاک و طبقاتی بودن این نوع از کشت اسیبی به مراتع نمی‌رسد و می‌توان کیفیت و کمیت را تا حد زیادی بالا برد.

علوفه های هیدروپونیک فاقد مواد شیمیایی و سرشار از ویتامین و مواد معدنی بوده، که به سلامت و دام کمک می کند.

امگا۳، اسیدهای آمینه، هورمون های طبیعی در علوفه هیدروپونیک بسیار زیاد است و این امر باعث استحکام دام ها و چند قلوزایی وهمچنین افزایش شیر در آن ها شده است.

افزایش فعالیت آنزیمی: علوفه هایی که توسط دستگاه هیدروپونیک کشت می شوند سرشار از موادی هستند که فعالیت آنزیمی را در دام بالا می برند و باعث بازدهی بیش تر می شوند.

از دیگر مزایای تاثیر علوفه هیدروپونیک برای گوسفندان

حجم و کیفیت پشم گوسفندان بیش تر می شود.

افزایش وزن گوسفندان با سرعت بالایی صورت می گیرد.

استفاده از علوفه های هیدروپونیک باعث کم شدن بریدگی لثه، لب و دندان گوسفندان می شود.

به شادابی و سلامت دام کمک می کند.

میزان باروری گوسفندان بسیار زیاد می شود.

مصرف علوفه های هیدروپونیک به چندقلوزایی در دام کمک کرده که این مسئله در پرورش و رشد آن ها بسیار مهم است.

انگل کم تری به آن ها سرایت می کند چرا که تغذیه ی آن ها با استفاده از علوفه های هیدروپونیک می باشد که انگل کم تری دارند. این موضوع به کاهش بیماری در دام ها کمک می کند.

شیوه تولید علوفه هیدروپونیک

در این روش،پرورش بذر در محیطی که دما ، رطوبت، نور و … از طریق یک روش برنامه ریزی ، کنترل،نظارت و تولید میسَر میگردد. در این سامانه به کمک مواد تغذیه ای لازم و کیفیت آبیاری در شرایط محیطی مکانیزه ، طی مسیرتولید، خوراک دام تازه را عرضه می نماید.این خوراک حاوی تقریبی ۱۸% پروتئین، ۳۴%کلسیم، و ۱۲% ماده خشک وبا قابلیت هضم ۸۵ الی ۹۸% و دارای حداقل ۳۲۰۰ کیلوکالری انرژی متابولیک در هر کیلوگرم میباشد.

بنابراین واحدهای تولید علوفه هیدروپونیک ،محصولی باکیفیت موجب افزایش انرژی متابولیسمی و غذایی مورد علاقه چهارپایانی مانند گاو، گوسفند،بز و اسب می باشد. این واحدها که درفصول سال با سرعتی بالا نسبت به کشت خاکی تولید می شود، تحولی درتامین علوفه پروویتامین و تازه ایجاد می‌نماید. بطوریکه هرواحد تولید در فضائی به مساحت حداکثر ۱۰۰ مترمربع مجهز به سیستم کنترل اتوماتیک نور، آبیاری و دما میتواند روزانه بیش از یک تن علوفه تازه یا سالانه ۳۶۵ تن تولید کند.

بذرهایی که به خوبی در این سامانه جواب داده و علوفه آنها برای دام،خوش‌خوراک ومناسب است عبارتند از: گندم، جو، ذرت، یونجه و …

قسمت ریشه این علوفه به دلیل دارا بودن قند بالا و شباهت بسیار زیاد با ساختار شیمیایی مواد اولیه سمنو، نسبت به سایر قسمتهای علوفه بسیار خوش خوراک تر بوده و به راحتی و لذت مورد مصرف دام قرار می‌گیرد. هم‌چنین دارای مواد پروتیینی بالایی می‌باشد.

در انتخاب بذر باید، مواردی چون درصد قوه نامینه ،قدرت جوانه زنی و میزان بوجاری یا خلوص (میزان پاک بودن بذر) از بذر علف هرز، شکسته، نیم دانه و … توجه کنیم.

بذر مورد استفاده می بایست دارای قوه نامینه و خلوص بالای نود درصد باشد چون کیفیت محصول نهایی ما به نوع بذر بستگی دارد.

کپک و قارچ، تقریبا در بسیاری از مناطق وجود دارند اما با تهویه، نوردهی مناسب و استفاده از مواد ضد باکتری ارگانیک و طراحی ویژه سیستم به همراه سینی های کشت، این مشکل کامل برطرف شده است.